انسان و علوم انسانی در مکتب ایران
خداوند به پیامبرش می فرماید:همه ی هستی را برای تو آفریدم و تو را برای خودم.
انسان محور هستی است. و محور انسان، خداست.
این دو ملازم یکدیگرند اگر انسان را محور هستی دانسته اما محور انسان را خدا ندانیم؛ آنگاه انسان را در خدمت هستی در آورده ایم. همانطور که غرب دچار این اشتباه شد و با شعار اومانیسم انسان محوری به میدان آمد و خدا را کنار گذاشت. دقت شود که روح اومانیسم غیر خدایی است. هرچند دم از الله بزند داعی به سوی الله نخواهد بود.
تعریف انسان
امام خمینی:«انسان همه چیز است از طبیعت تا ماوراء الطبیعت تا عالم الوهیت مراتب دارد.»
اسفندیار رحیم مشایی:« انسان، هویت و شخصیت خود را وامدار مرتبه الوهیت است و زمانی که مرتبه انسانی تا مرتبه حیوانی سقوط می کند، راه برای پرواز او بسته می شود. »
ابعاد انسان شامل همه ی عوالم هستی است. که شامل عالم ماده یا طبیعت، عالم برزخیت، عالم روحانیت، عالم عقلانیت و عالم الوهیت است.والاترین بعد انسان همان بعد الوهیت است و پست ترین مرتبه ی آن بعد طبیعت می باشد. همه ی این ابعاد نیاز به تغذیه دارند تا بتوانند به درستی رشد کنند و به مرتبه ی کمال دست یابند. مکتب ایران یک بُعدی نیست؛ بلکه تمام این ابعاد را در جایگاه خود ارزشمند می شمارد. به طوری که هر بُعدی تسلیم بُعد بالاتر باشد. همه ی ابعاد را با هم رشد می دهد و به مرتبه ی کمال می رساند.
امام خمینی در کتاب چهل حدیث می فرمایند:«بدان که وهم و غضب و شهوت ممکن است از جانب خداوند رحمان باشد و موجب سعادت و خوشبختی انسان گردد، اگر آن ها را تسلیم عقل سلیم و انبیاء عظیم الشان نمایی. و ممکن است از جانب شیطان باشد، اگر آن ها را سرخود گردانی و توهمات بر غضب و شهوت حکومت کند.
هیچ دعوت کننده به سوی خداوندی تا کنون نگفته است که باید شهوت را به کلی کُشت و غضب را خاموش کرد و تدبیروهم را از دست داد؛ بلکه فرموده اند باید جلو آن ها را گرفت که در تحت میزان عقلی و قانون الهی انجام وظیفه دهند.»
امام خمینی(ره):«شما خیال نکنید که اسلام آمده حیوان تربیت کند، آمده آب و خوراک برای حیوان درست کند، این یک مورد است این را هم درست می کند لکن مراتب دارد همه اش برای تربیت انسان است انسان را می خواهد یک موجود رشیدی که همه ی این ابعاد را داشته باشد تربیت کند و برای این ها هم دستور دارد، همه ی این ها را دارد یک بُعدی نیست.»
اسفندیار رحیم مشایی:«چالش ما با اومانیسم غربی در این است که تعریفی که آنها از انسان ارائه می دهند نمی تواند بگوید که انسان چه کسی است. آنها از انسان، یک موجود کوچک، منفصل، پرتاب شده، متحیر و سرگشته ارائه می دهند که اول و پایان او مشخص نیست. انسان در اومانیسم غربی، مبدا و مقصد ندارد بنابراین مسیر هم ندارد.»
حقیقتی که مکتب ایران از انسان ارائه می دهد حقیقتی ماوراء بدن و عالم طبیعت است در حالیکه اومانیسم غربی نه تنها یک بعدی است و دیگر ابعاد را نادیده می انگارد بلکه به طبیعت اصالت می بخشد و همه ی مناسبات بشری را حول آن تعریف کرده و عالم الوهیت را اسیر عوالم پست تر و پایین تر می کند و در نهایت انسان را از رسیدن به مقصد عالیه ی خویش و رشد و کمال نهایی باز می دارد. یعنی با توجه به بعد پست تر مانع بُعد والاتر می شود.
خداوند به پیامبرش می فرماید:همه ی هستی را برای تو آفریدم و تو را برای خودم.
انسان محور هستی است. و محور انسان، خداست.
این دو ملازم یکدیگرند اگر انسان را محور هستی دانسته اما محور انسان را خدا ندانیم؛ آنگاه انسان را در خدمت هستی در آورده ایم. همانطور که غرب دچار این اشتباه شد و با شعار اومانیسم انسان محوری به میدان آمد و خدا را کنار گذاشت. دقت شود که روح اومانیسم غیر خدایی است. هرچند دم از الله بزند داعی به سوی الله نخواهد بود.
لیبرال نیز به همین صورت مردم را در خدمت حکومت ها در آورد نه حکومت ها را در خدمت مردم. و در نهایت انسان را از شناخت خویش و رسیدن به مقصد اصلیش بازداشت.
جایگاه علوم انسانی
اسفندیار رحیم مشایی:«علوم انسانی در ابتدا باید بفهمد که انسان کیست گفت: تعاریف مربوط به انسان، ناظر به یک بعد از ظرفیت وجودی او است، به طوری که برخی در تعریف انسان گفته اند که انسان، حیوان ناطق است ؟ برخی می گویند انسان، موجودی است که فکرمی کندو دهها تعریف دیگر درباره انسان وجود دارد.»
اما مکتب ایران، انسان را خلیفه و جانشین حضرت الله می داند. یعنی بالاترین مرتبه ی هستی. انسانی که به کمال برسد از فرشتگان مقرب درگاه الهی نیز مقامی بالاتر دارد. وقتی انسان خود را اینگونه شناخت، برای رسیدن به چنین مقصد والایی تلاش می کند در حقیقت وجه تمایز انسان و دیگر موجودات مرتبه ی الهی انسان و بُعد الوهیت اوست در صورتی که اومانیسم غربی، انسان را در حد حیوان ناقط تنزل داده است و وجه تمایز آن را با دیگر موجودات قوه ی فکر می داند! انسانی که مرتبه ای بالاتر از فکر برای خویش قائل نیست چگونه می تواند برای مراتب والاتر تلاش کند؟!
اسفندیار رحیم مشایی:«علوم انسانی وامدار جایگاه رفیع انسان است و اهمیت این علوم این است که به مهمترین موضوع آفرینش یعنی انسان ارتباط دارد.»
خداوند به پیامبرش می فرماید:همه ی هستی را برای تو آفریدم و تو را برای خودم.
انسان محور هستی است. و محور انسان، خداست.
این دو ملازم یکدیگرند اگر انسان را محور هستی دانسته اما محور انسان را خدا ندانیم؛ آنگاه انسان را در خدمت هستی در آورده ایم. همانطور که غرب دچار این اشتباه شد و با شعار اومانیسم انسان محوری به میدان آمد و خدا را کنار گذاشت. دقت شود که روح اومانیسم غیر خدایی است.
امام خمینی(ره):«اسلام مکتبی است که بر خلاف مکتب های غیر توحیدی در تمام شئون فردی و اجتماعی و مادی و معنوی و فرهنگی و سیاسی و نظامی و اقتصادی دخالت و نظارت دارد و از هیچ نکته ولو بسیار ناچیز که در تربیت انسان و جامعه و پیشرفت مادی و معنوی نقش دارد فروگذار ننموده است و موانع و مشکلات سر راه تکامل را در اجتماع و فرد گوشزد نموده و به رفع آن ها کوشیده است.»
اسفندیار رحیم مشایی:«هرگاه اندیشه انسان گرا فرصت یافته است که دقایق و ظرائف وجود انسان را تفسیر کند و به اقتضای آن در صحنه سیاست، اجتماع و اقتصاد بوجود بیاید، راه برای تعالی انسان باز شده است.»
لزوم تولید علم، ورود قوانین الهی در صحنه ی سیاست و اجتماع و اقتصاد و ... است. تولید علم ادامه ی راه انبیاء است.
در تعریف سکولار می گویند جدایی دین از سیاست؛ در حالیکه به این بهانه دین را از جامعه و از انسان جدا کرده اند. به گونه ای که دین در تمام شئونات علوم انسانی جایگاهی ندارد. نه در اقتصاد و نه در حقوق و نه در روابط اجتماعی و ... .مانند طرح ژاپن اسلامی.
پروفسور ویلیام چیتک عارف و فیلسوف مسلمان آمریکایی می گوید:«روح روشنفران مسلمان با مبادی تفکر و فهم اسلامی متعین نشده است ساده اندیشی است اگر فکر کنیم فرد می تواند سالهای طولانی به روش غربی دانش بیاموزد سپس با خواندن نماز یا مطالعه ی قرآن اسلامی فکر کند. برای بازیافت میراث عقل اسلامی باید طراحی ماوراء نظام آموزشی جدید ریخت »
اسفندیار رحیم مشایی:«علوم انسانی حوزه گسترده و وسیعی است و هر روز که بشریت در پهنه این جهان، زندگی در عرصه های مختلف را تجربه می کند، به این علوم افزوده می شود.»
و اسلام دینی است که برای همه ی زمان ها و مکان ها و فرهنگ ها برنامه دارد. اسلام منحصر به زمان خاصی نیست. خداوند حکیم در سوره ی فصلت آیه ی 42 می فرماید:«همانا این قرآن کتابی است گرامی؛ که نه در زمان خود و نه پس از خود خط باطل برآن کشیده نمی شود و قانونی آن را باطل نمی کند.»
همچنین آیات 48تا50سوره ی مائده ، آیه ی 40 سوره ی احزاب، آیه ی 107 سوره ی انبیاء، آیه ی 1 سوره ی فرقان، آیه ی 90 سوره ی انعام، آیه ی 42 سوره ی فاطر، آیه ی 1 سوره ی فرقان و بسیاری آیات دیگر.
تولید علم در مکتب ایران شامل همه ی عرصه های زندگی بشر است. که باید با تمام دقایق و ظرائف تعریف و تبیین و اجرایی شود.
اسفندیار رحیم مشایی:«اینکه انسان چگونه از ظرفیت ها و منابع استفاده می کند، با نوع نگاهی که در علوم انسانی به انسان می شود، ارتباط مستقیم دارد. فرازهای تاریخ با فرازهای هویت، شخصیت و اصالت انسان در ارتباط است و فرود تاریخ، حدود و منحصر به تلقی ناصحیح و انحطاطی نسبت به نگاه انسان است.»
اصل هدف اسلام و مکتب ایران، انسان سازی است. همه ی هستی برای انسان سازی خلق شده است. هدف بعثت همه ی انبیاء انسان سازی بوده است. جنبش نرم افزاری برای ایجاد فضای انسان سازی است. در نظامات تمدن الهی، نه تنها به همه ی ابعاد وجودی انسان پاسخ درست داده می شود بلکه تمام ابعاد وجودی اش، تغذیه شده و ساخته می گردد.
و این با عمل به شریعت که برای رشد تمام ابعاد انسان است؛ صورت می گیرد.
منابع:
صحیفه ی نور جلد2 صفحه ی 155.تاریخ سخنرانی:22/7/57
چهل حدیث، امام خمینی(ره)،موسسه ی تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره)
خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/08/02
خویشتن پنهان،طاهرزاده،اصغر،گروه فرهنگی المیزان
فرهنگ مدرنیته و توهم، طاهرزاده،اصغر،گروه فرهنگی المیزان
والسلام 27/10/92
امام خامنه ای در آخرین دیدار دولت دهم با ایشان در ۲۳ تیر ۹۲:
"یک نکته‌ى دیگر هم که در مورد این دولت در طول این هشت سال مورد نظرم بود و بارها هم به آن اشاره کردم، این است که این دولت بحمدالله توانست شعارهاى انقلاب را سر دست بگیرد و به آنها افتخار کند و آنها را در جامعه مطرح کند